Zostań dawcą narządów – podaruj życie

Pierwszy udany przeszczep w Polsce został dokonany 26 stycznia 1966 r. przez lekarzy
z I Kliniki Chirurgicznej Akademii Medycznej w Warszawie. Dokonano wówczas przeszczepu nerki. Co roku w rocznicę tego wydarzenia obchodzony jest Ogólnopolski Dzień Transplantacji. Od czasu pierwszego przeszczepu minęło już wiele lat, wydawać by się mogło, że temat ten jest już dostatecznie zgłębiony, a większość Polaków aprobuje tę dziedzinę medycyny. Jednak wciąż liczba oczekujących na przeszczep jest większa niż rzeczywista liczba dawców.

Transplantacja, czyli inaczej przeszczep narządów, to skuteczna, bezpieczna i niejednokrotnie jedyna metoda ratowania życia ludzi, u których występuje skrajna niewydolność narządów. Polega na przeszczepieniu: organu w całości lub w części, tkanki lub komórek z jednego ciała (dawcy) do innego (biorcy). W Polsce najczęściej organy pobierane są od osób zmarłych, jednak możliwe jest, aby dawcą niektórych organów została osoba żywa – tylko pod warunkiem, że wyrazi na to zgodę, a przeszczep nie spowoduje zagrożenia jej życia i zdrowia.

Obecnie przeszczepienie narządów jest powszechną metodą ratowania życia. Niestety zgodnie ze statystykami w Polsce wciąż liczba przeszczepów jest mniejsza niż w innych krajach Unii Europejskiej. Według danych Centrum Organizacyjno-Koordynacyjnego ds. Transplantacji Poltransplant w 2017 roku dokonano 1531 przeszczepów narządów od zmarłych dawców (1004 – nerka, 41 – nerka + trzustka, 349 – wątroba, 98 – serce, 39 – płuco). Polska zajmuje 17 miejsce (na 28 krajów UE ) pod względem liczby wykonanych przeszczepów od zmarłych dawców. Taki stan rzeczy może wskazywać, iż Polacy nie mają dostatecznej wiedzy na temat transplantacji, nadal mają obawy przed podjęciem decyzji o oddaniu narządów. Niewątpliwie decyzja ta nie jest łatwa, i nie można jej podjąć pochopnie.

Transplantacja a prawo.

Zgodnie z obowiązującymi w Polsce przepisami prawnymi dotyczącymi transplantacji funkcjonuje „zgoda domniemana”, w myśl której lekarze zawsze mogą pobrać narządy i tkanki do przeszczepu od zmarłego, jeśli za życia nie zgłosił on sprzeciwu w Centralnym Rejestrze Sprzeciwów (osobiście, listownie lub przez formularz dostępny na stronie internetowej Poltransplantu). Moc prawną ma także noszone przy sobie własnoręcznie podpisane oświadczenie sprzeciwu lub oświadczenie ustne, złożone w obecności dwóch świadków, pisemnie przez nich potwierdzone. Jednak w praktyce lekarz, który opiekował się osobą zmarłą zawsze pyta rodzinę o wolę zmarłego. Najczęściej jednak bliscy nie znają odpowiedzi na to pytanie, a w obliczu bólu i cierpienia nie zgadzają się na pobranie narządów. Pojawiają się u nich wątpliwości, czy na pewno zrobiono wszystko, aby uratować najbliższą im osobę, jak również nie chcą aby bezczeszczono ciało po śmierci. Obawy te, które wynikają z przeżywania w danej sytuacji silnych emocji są zrozumiałe. Jednak prawo transplantacyjne gwarantuje, że pobranie narządów może nastąpić tylko i wyłącznie od osoby, u której zostały podjęte wszelkie możliwe działania ratujące jej życie, a komisja lekarska składająca się z wielu specjalistów jednogłośnie, bez żadnych wątpliwości stwierdziła śmierć mózgu (śmierć mózgu – stan, w którym na skutek zatrzymania krążenia doszło do nieodwracalnych zmian w mózgu, takiej osobie nie można już przywrócić życia). Nie pozostawia wątpliwości także, że proces pobierania narządów ze zwłok odbywa się z pełnym poszanowaniem osoby zmarłej, a jej ciało zostaje przygotowane do pochówku w taki sposób, że nawet pożegnanie ze zmarłym przy otwartej trumnie jest możliwe. Polskie prawo zdecydowanie stoi na straży godnego traktowania ciała ludzkiego, również po śmierci!

Świadoma zgoda

To czy zechcemy zostać dawcami narządów jest naszą indywidualną decyzją. Decyzją trudną, o której warto porozmawiać z najbliższymi. Według badań prowadzonych przez Centrum Badań Opinii Społecznej (CBOS) na temat postaw wobec transplantacji narządów zaledwie 25% badanych podzieliło się opinią na temat przekazania swoich narządów po śmierci z rodziną. Rozmowa z bliskimi jest kluczowa, ponieważ nadal duży odsetek odstąpień od pobrania narządów wynika z tzw. braku autoryzacji, na który składa się przede wszystkim sprzeciw bliskich zmarłego. Odmowa na pobranie narządów bardzo często wynika z tego, że rodzina nie znając woli zmarłego, ma obiekcje przed podejmowaniem decyzji w czyimś imieniu. Aby nie zostawiać bliskich z trudną decyzją na wypadek nieszczęśliwego zdarzenia, warto porozmawiać i przedstawić im swoje stanowisko w tej sprawie. Wątpliwości zostaną rozwiane także w sytuacji, gdy będziemy nosić przy sobie wypełnione oświadczenie woli wyrażające zgodę na pobranie po śmierci komórek, tkanek i narządów do przeszczepu (oświadczenie dostępne jest np. na stronie internetowej Poltransplant).

Dawcą, jak już zostało wspomniane, może zostać także osoba żywa. Prawo zastrzega jednak, że w takiej sytuacji można być dawcą „na rzecz krewnego w linii prostej, rodzeństwa, osoby przysposobionej lub małżonka oraz, (), na rzecz innej osoby, jeżeli uzasadniają to szczególne względy osobiste”. Od żywego dawcy mogą zostać pobrane np. nerka, segment wątroby czy szpik kostny. W przypadku przeszczepu szpiku lub innych komórek lub tkanek regenerujących się można zostać dawcą również na rzecz innej niż wymienione wyżej osoby. Dawca przed pobraniem narządów musi przejść niezbędne badania, które pozwolą ustalić czy zabieg nie będzie stanowił zagrożenia dla jego stanu zdrowia.

Warto rozważyć możliwość oddania „części siebie” i zostania dawcą już za życia. Jedną z możliwości jest oddanie komórek macierzystych szpiku. W 80% przypadków pobranie komórek macierzystych nie wymaga nawet hospitalizacji – pobierane są one z krwi obwodowej. Szpik może być także pobierany z talerza kości biodrowej (nie z rdzenia kręgowego!). Zabieg przeprowadzany jest wówczas w znieczuleniu ogólnym za pomocą specjalnej igły. Pobranie szpiku nie jest zatem bolesną procedurą, a może uratować komuś życie. Chęć podzielenia się swoimi komórkami macierzystymi można zgłosić np. za pośrednictwem strony internetowej Fundacji DKMS: Pokonajmy Nowotwory Krwi www.dkms.pl/pl/zostan-dawca.Wystarczy zamówić pakiet rejestracyjny do domu, pobrać wymaz i wraz z wypełnionym formularzem odesłać. Po wykonaniu tych czynności otrzymujemy kartę Potencjalnego Dawcy Szpiku, po której pozostaje już tylko czekać na telefon z informacja, że nasz bliźniak genetyczny potrzebuje naszej pomocy. Dopasowanie dawcy i biorcy jest jednak bardzo trudne, dlatego tak ważne jest, aby zgromadzić dużą liczbę potencjalnych dawców.

Miejmy świadomość, że oddając swoje narządy, tkanki bądź komórki podarujemy komuś najpiękniejszy dar – dar życia. To czy po śmierci chcemy pomóc zwykle obcym osobom i uszczęśliwić wiele rodzin zależy tylko od nas. Zastanówmy się, czy warto zabierać do grobu „coś” co nam już nie posłuży, a może uratować ludzkie życie? Pamiętajmy, że jeden dawca może ocalić życie czterem osobom, a kolejnym czterem wydłużyć!

Redakcja pacjentinfo.pl