Tematy związane z koniecznością wykonywania obowiązkowych i zalecanych szczepień ochronnych u dzieci regularnie pojawiają się w środkach masowego przekazu, głównie w związku z doniesieniami o kolejnych rodzicach odmawiających zaszczepienia swoich dzieci lub wystąpieniami różnego rodzaju ekspertów omawiających ten temat. Często może się wydawać, iż kwestie medyczne zupełnie przesłaniają te związane ze świadomością prawną rodziców, a warto się przyjrzeć w tym przypadku regulacjom prawnym dotyczącym realizacji obowiązku szczepień ochronnych.
Źródła prawa i rodzaje szczepień
W pierwszej kolejności warto wskazać, z jakich źródeł prawa wynika obowiązek powszechnych szczepień ochronnych. Podstawami prawnymi nałożenia obowiązku poddawania się szczepieniom ochronnym są następujące przepisy:
- Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, Ustawa o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi oraz Rozporządzenie Ministra Zdrowia w sprawie obowiązkowych szczepień ochronnych, które określa wykaz chorób zakaźnych objętych obowiązkiem szczepień ochronnych, a także osoby lub grupy osób zobowiązane do poddawania się obowiązkowym szczepieniom ochronnym przeciw chorobom zakaźnym, wiek i inne okoliczności stanowiące podstawę do nałożenia obowiązku szczepień ochronnych na te osoby.
Wymienione powyżej Rozporządzenie Ministra Zdrowia rozróżnia dwa rodzaje szczepień – obowiązkowe oraz zalecane. Szczepienia obowiązkowe nie są uzależnione od swobodnej decyzji rodzica dziecka, w przeciwieństwie do szczepień zalecanych, co do których rodzic może swobodnie podjąć decyzję, czy swoje dziecko zaszczepić, czy też nie.
Rozporządzenie to wymienia też szczegółowo listę chorób zakaźnych objętych obowiązkowymi szczepieniami ochronnym. Tymi chorobami są: błonica, gruźlica, krztusiec, odra, ospa, różyczka, tężec, wścieklizna, świnka, inwazyjne zakażenie Haemophilus influenzae typu b, inwazyjne zakażenia Streptococcus pneumoniae, poliomyelitis oraz wirusowe zapalenie wątroby typu B.
Obowiązkowe szczepienia ochronne przeprowadza się zgodnie z Programem Szczepień Ochronnych na dany rok, ogłaszanym przez Głównego Inspektora Sanitarnego w formie komunikatu.
Program Szczepień Ochronnych jest dokumentem technicznym, mającym na celu ułatwienie przeprowadzania całego procesu szczepień od strony organizacyjnej – zawiera precyzyjne informacje oraz wytyczne dla osób wykonujących szczepienia nt. sposobu realizacji obowiązku szczepień ochronnych.
Niezależnie od wskazanej powyżej sytuacji, każda osoba może poddawać się szczepieniom ochronnym przeciw chorobom zakaźnym, innym niż obowiązkowe.
Sankcje za nieszczepienie
Prawo przewiduje też szereg sankcji za uchylanie się od obowiązku osób małoletnich przez ich rodziców. Są to: zastosowanie środków egzekucji administracyjnej – (grzywna w celu przymuszenia) oraz obciążenie kosztami egzekucji administracyjnej; pociągnięcie do odpowiedzialności karnej, ograniczenie władzy rodzicielskiej.
Zgodnie z Ustawą o postępowaniu egzekucyjnym w administracji obowiązek poddawania się szczepieniom ochronnym jest obowiązkiem wynikającym wprost z przepisu prawa. Organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej są uprawnione do żądania wykonania obowiązku poddawania się szczepieniom ochronnym w drodze egzekucji administracyjnej.
Natomiast Kodeks wykroczeń stwierdza, że ten kto, pomimo zastosowania środków egzekucji administracyjnej, nie poddaje się obowiązkowemu szczepieniu ochronnemu przeciwko gruźlicy lub innej chorobie zakaźnej podlega karze grzywny do 1500 złotych albo karze nagany. Tej samej karze podlega, kto, sprawując pieczę nad osobą małoletnią lub bezradną, pomimo zastosowania środków egzekucji administracyjnej, nie poddaje jej określonemu szczepieniu ochronnemu. Państwowi powiatowi inspektorzy sanitarni w postępowaniu w sprawach o wykroczenia sporządzają wniosek do sądu o ukaranie oraz występują przed sądem w charakterze oskarżyciela publicznego.
Całkiem niedawno media donosiły, że rozpoczęły się pierwsze procesy przed sądami w Inowrocławiu i Pile, rodziców odmawiających zaszczepienia swoich dzieci. Nie wiadomo jeszcze, jakie rozstrzygnięcia zapadną na salach sądowych w tych sprawach, ale warto zadać sobie pytanie, w jakiej sytuacji może dojść do ograniczenia władzy rodzicielskiej rodzicom odmawiającym szczepień obowiązkowych swoich dzieci?
Taka sytuacja może nastąpić, gdy zostaną spełnione przesłanki wyrażone w Ustawie Kodeks rodzinny i opiekuńczy, to znaczy gdy:
- dobro dziecka jest zagrożone a rodzice nadużywają władzy rodzicielskiej lub w sposób rażący zaniedbują swe obowiązki względem dziecka
- sąd opiekuńczy pozbawi rodziców władzy rodzicielskiej, co oznacza, ze może nastąpić ograniczenie władzy rodzicielskiej osób uchylających się od spełnienia obowiązku poddawania dzieci szczepieniom.
Warto mieć więc na uwadze, że władza rodzicielska obejmuje w szczególności obowiązek i prawo rodziców do wykonywania pieczy nad osobą i majątkiem dziecka oraz do wychowania dziecka, z poszanowaniem jego godności i praw. Władza rodzicielska powinna być wykonywana tak, jak tego wymaga dobro dziecka i interes społeczny.
Oczywiście, sama odmowa szczepienia dziecka przez rodziców nie skutkuje automatycznie ograniczeniem władzy rodzicielskiej, lecz rodzice będą musieli udowodnić w postępowaniu dowodowym przed sądem rodzinnym, że dobro ich dziecka nie zostało na skutek ich decyzją zagrożone, oraz, że nie zaniedbują swoich obowiązków względem dziecka,
Warto tez pamiętać, że zgodnie z Kodeksem rodzinnym i opiekuńczym, sąd ma, oprócz ograniczenia władzy rodzicielskiej, też inne możliwości rozstrzygnięcia względem rodziców. Sąd opiekuńczy może wydać odpowiednie zarządzenia, w szczególności:
- zobowiązać rodziców oraz małoletniego do określonego postępowania,
- określić, jakie czynności nie mogą być przez rodziców dokonywane bez zezwolenia sądu, albo poddać rodziców innym ograniczeniom, jakim podlega opiekun;
- poddać wykonywanie władzy rodzicielskiej stałemu nadzorowi kuratora sądowego;
- skierować małoletniego do organizacji lub instytucji powołanej do przygotowania zawodowego albo do innej placówki sprawującej częściową pieczę nad dziećmi;
- zarządzić umieszczenie małoletniego w rodzinie zastępczej.
Podsumowując, niepoddawanie dziecka obowiązkowym szczepieniom ochronnym pozbawia dziecko prawa do profilaktycznego świadczenia zdrowotnego służącego zapobieganiu wystąpienia chorób zakaźnych, i potencjalnie może narazić dziecko na zachorowanie lub utratę zdrowia. Dlatego też rodzice muszą się liczyć z możliwymi konsekwencjami prawnymi, wśród których najbardziej radykalną jest pozbawienie praw rodzicielskich. Oczywiście trzeba sobie zdawać sprawę, że sankcja ta jest wyjątkowo dotkliwa, dlatego nie należy spodziewać się aby sądy stosowały ją w sposób powszechny.
Autorką artykułu jest Anna Łuc-Seweryn, prawnik, członek Okręgowej Izby Radców Prawnych w Krakowie, specjalizująca się w prawie medycznym.
Najnowsze komentarze