Kiedy uczulenia się krzyżują

U wielu alergików może dojść do reakcji alergicznej na alergen, na który paradoksalnie mogą nie być uczuleni, ale który ma podobną budowę do „ich” składnika uczulającego. Sprawdź, jakie są najczęstsze alergiczne reakcje krzyżowe.

Alergia pokarmowa to patologiczna, powtarzalna reakcja organizmu na powszechnie spożywany pokarm, uwarunkowana mechanizmami immunologicznymi. Polska jest jednym z nielicznych krajów europejskich, w którym brak aktualnych danych na temat rzeczywistej częstości występowania alergii pokarmowej w wieku rozwojowym i wśród dorosłych. Wiadomo jednak, że skala problemu dramatycznie rośnie. Przyczyn upatruje się w zmianach klimatycznych, zanieczyszczeniach gleby i powietrza, paleniu papierosów, nadużywaniu antybiotyków. Bardzo duże znaczenie ma także zmiana nawyków żywieniowych i stylu życia:

• mała aktywność fizyczna,
• krótki czas przebywania na świeżym powietrzu,
• życie w stresie,
• zanieczyszczenie powietrza,
• palenie tytoniu,
• więcej węglowodanów i tłuszczów w pokarmach, mniej błonnika
• niskie spożycie pokarmów bogatych w wielonienasycone kwasy tłuszczowe omega-3,
• mniej różnorodna flora bakteryjna w układzie pokarmowym.

Trzeba też pamiętać, że wystąpienie alergii pokarmowej uzależnione jest od genetycznej predyspozycji danej osoby, a także dawki alergenu, jego struktury i biochemicznych i fizykochemicznych właściwości alergenu.

Alergia pokarmowa może występować w różnych wariantach klinicznych. Najczęściej związana jest z alergią na mleko, jajka, soję i może mieć charakter przemijający. W przypadku uczulenia na orzechy, ryby, skorupiaki zwykle trwa przez całe życie.  U części osób objawy mogą pojawić się po osiągnięciu dojrzałości.

Alergiczna reakcja krzyżowa: co to jest?

Zdarza się też, że alergia na pokarmy reaguje krzyżowo z innymi pokarmami, lekami lub pyłkami roślin. To znaczy, że uczulający pokarm wyzwala objawy alergii tylko wtedy, gdy jest spożywany w okresie pylenia roślin lub tylko wtedy, gdy  jest spożywany z innym pokarmem, alkoholem  lub lekiem. U niektórych osób z alergią pokarmową objawy pojawiają się tylko po zadziałaniu innych dodatkowych bodźców jak ciepło, zimno czy wysiłek fizyczny.

– Obecność tych dodatkowych czynników zwanych kofaktorami w sposób istotny wpływa na występowanie objawów. Obniżają one próg pobudliwości na alergeny powodując, że reakcje alergiczne występują tylko w ich obecności – tłumaczy prof. Zbigniew Bartuzi.
Ocenia się, że u ok. 80 proc. dorosłych pacjentów rozwój alergii pokarmowej ma związek z uczuleniem na alergeny wziewne. Możliwa jest reaktywność krzyżowa pomiędzy niespokrewnionymi pokarmami, także gatunkami ze świata roślin i zwierząt.

Profesor Zbigniew Bartuzi ma wielu pacjentów uczulonych na alergeny kurzu domowego, u których wystąpiły objawy, często dramatycznie przebiegające, po spożyciu krewetek. U tych osób objawy wystąpiły po raz pierwszy, a krewetki  nigdy wcześniej nie były spożywane.

– I ten szczegół z wywiadu silnie sugeruje alergię krzyżową. Aby rozwinęła się alergia prawdziwa, musi być wcześniej kontakt z danym pokarmem, a reakcja rozwija się dopiero po jego ponownym spożyciu. W przypadku alergii krzyżowych często jest to pierwszy kontakt z danym pokarmem – tłumaczy profesor.

Osoby nadwrażliwe na alergeny wziewne najczęściej reagują także na wybrane pokarmy pochodzenia roślinnego. Jest to tak zwany zespół pyłkowo-pokarmowy, czyli  reakcja krzyżowa. Nie jest to stan równoznaczny ze współwystępowaniem uczulenia na kilka różnych alergenów. Przykładowo, u osób uczulonych na pyłek leszczyny lub olszy obserwuje się często nadwrażliwość na jabłka i gruszki.

Z kolei pokarmy reagujące krzyżowo z pyłkami traw to między innymi mąka żytnia i pszenna, fasola, seler, marchew i dynia. U osób z pierwotnym uczuleniem na pyłki traw objawy mogą być indukowane także przez melona, arbuza, banana, pomarańczę, pomidora oraz orzechy laskowe i ziemne (zespół pyłkowo-pokarmowy zależny od profilin). Największa ilość alergenów występuje w skórce świeżych owoców. Objawy nie występują z kolei po zjedzeniu produktów owocowych przetworzonych termicznie. Natomiast pierwotne uczulenie na pyłki brzozy, bardzo częste w polskiej populacji, wyzwala alergie na takie pokarmy jak: ziemniak, kiwi, orzechy laskowe i ziemne (zespół- brzoza-owoce-warzywa).

U pacjentów uczulonych na pierze mogą wystąpić objawy alergiczne po spożyciu żółtka jaj i mięsa kurczaka (zespół ptak-jajko). Pierwotne uczulenie nabywane jest drogą wziewną po kontakcie z ptakami, a u dzieci zwykle po spożyciu żółtka jaja. Co ciekawe, pacjenci z prawdziwą alergią na drób zazwyczaj nie mają alergii na jaja. Inna forą alergii jest zespół wieprzowina – sierść kota. U pacjentów uczulonych na sierść kota mogą występować objawy nie tylko po spożyciu mięsa wieprzowego, ale również mięsa innych ssaków. Chorzy ci wykazują również alergię na sierść innych zwierząt, m.in. psa, krowy, chomika i konia.

Objawy reakcji krzyżowych

Objawy alergii krzyżowej mogą dotyczyć każdego narządu i układu. Najczęściej obserwujemy w przypadku alergii krzyżowej na pyłki roślin oraz owoce i warzywa tak zwany zespół alergii jamy ustnej.

– Przejawia się on obrzękiem warg i języka, szczypaniem w jamie ustnej, dusznością, czasami objawami ze strony przewodu pokarmowego a nawet anafilaksją. Objawy skórne tj. pokrzywka, tzw. obrzęki Quincke’go bardzo często są przejawem alergii krzyżowych. Można także obserwować biegunki, wymioty, wzdęcia, zaburzenia kardiologiczne czy objawy ze strony układu oddechowego.

Profilaktyka, czyli podstawowe zasady bezpieczeństwa

Najważniejsza jest dobrze przeprowadzona diagnostyka, która pozwala na określenie charakteru uczulenia.

– Dysponujemy w tej chwili nowoczesnymi i precyzyjnymi narzędziami diagnostycznymi jakimi są techniki molekularne, które pozwalają na identyfikacje tych przypadków, gdzie alergie krzyżowe mogą odgrywać istotną rolę kliniczną. W takich przypadkach pacjent jest szczegółowo informowany jakich produktów unikać, na jakie sytuacje się nie eksponować i co robić w przypadku występowania pierwszych objawów narządowych. Tych informacji w każdym przypadku udziela lekarz alergolog, dostosowując zasady profilaktyki, postępowania indywidualnie do każdego pacjenta – wyjaśnia prof. Bartuzi.

Warto też samemu zadbać o swoje bezpieczeństwo i uważnie czytać etykiety na opakowaniach, a także unikać pokarmów zawierających dodatki takie jak konserwanty, barwniki i poprawiacze smaku. Trzeba jednak pamiętać, że nawet przy zachowaniu największej ostrożności, wszystkich zagrożeń nie da się wyeliminować. Można jednak znacznie ograniczyć ryzyko wystąpienia potencjalnie niebezpiecznych reakcji alergicznych.

Lidia Banach dla www.zdrowie.pap.pl

Fot. www.pixabay.com